Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa (ZZSK) jest jednym z cięższych schorzeń kręgosłupa. Obejmuje stawy, stawy okołostawowe oraz struktury łącznotkankowe. Choroba jest bolesna i nieuleczalna, a jednocześnie bardzo trudna w diagnostyce. W większości rozpoznawana jest ona dopiero po kilku latach od pojawienia się pierwszych objawów. Tymczasem leczenie zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa jest konieczne. Jego brak przyspiesza degradację kręgosłupa, stawów i narządów, co powoduje unieruchomienie chorego.
Czym jest zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa?
Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa inaczej nazywane chorobą Bechterewa jest schorzeniem autoimmunologicznym. Najczęściej diagnozowane jest u osób w wieku 20-30 lat. ZZSK atakuje szkielet osiowy, a także stawy obwodowe i struktury pozastawowe. W wyniku choroby dochodzi do odkładania się soli wapnia w miejscach przebiegu stanu zapalnego, usztywnienia kręgosłupa i stawów, a także zaniku kości w trzonach kręgowych. ZZSK ma charakter przewlekły i zawsze prowadzi do degeneracji tkanki łącznej. Przy ostrej postaci zapalenie kręgosłupa może zająć i uszkodzić płuca, nerki, serce, a także doprowadzić do zaniku mięśni. To jak szybko będzie postępować choroba, zależy od zastosowanej rehabilitacji, diety i leczenia.
Współczesna medycyna nie zna ani sposobu leczenia zesztywniającego zapalenia stawów, ani przyczyn jego występowania. Z racji tego, że u chorych stwierdza się podwyższone miano przeciwciała przeciwko entobaktrium, jako przyczynę zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa wskazuje się podłoże genetyczne, immunologiczne oraz środowiskowe.
W grupie ryzyka choroby ZZSK są przede wszystkim osoby młode w wieku od 20 do 44 lat. Nie można jednak wykluczyć wystąpienia schorzenia u dzieci czy seniorów. Zdecydowana większość chorych to mężczyźni. U kobiet zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa ma zazwyczaj bardziej ukryty przebieg i pierwsze objawy pojawiają się dopiero na bardzo zaawansowanym etapie choroby. Utrudnia to jej leczenie i praktycznie uniemożliwia zatrzymanie zmian degradacyjnych. ZZSK zawsze ma charakter mocno zindywidualizowany. U jednych pacjentów zmiany zachodzą bardzo wolno, u innych choroba przybiera ostrą formę i szybko prowadzą do niepełnosprawności. Na to, jaki będzie mieć przebieg zapalenie kręgosłupa, wpływają takie czynniki jak wiek pacjenta, szybkość podstawowej diagnozy i rozpoczęcie leczenia, zaatakowane stawy. Na szybkość postępowania ZZSK wpływa również to, jak pacjent poradzi sobie z bólem. Jego duże natężenie sprawi, że chory nie będzie miał siły do walki z ZZSK. Stąd też tak ważne jest stosowanie terapii przeciwbólowych już na wczesnym etapie rozwoju schorzenia. Aby pacjent nie musiał przez długi czas zażywać leków, warto sięgnąć po alternatywne metody radzenia sobie z bólem. Te o wysokiej skuteczności to m.in. fizykoterapia oparta na falach TENS emitowanych przez urządzenie TRU Plus. Przeznaczone jest ono do samodzielnego, codziennego użytku.
Zesztywniające zapalenie stawów – przyczyny
Przyczyny ZZSK nie zostały dotychczas odkryte. Naukowcy podejrzewają, że chorobę wywołuje kilka nakładających się na siebie czynników, które uruchamiają reakcję immunologiczną. Wskazuje się, że zesztywniające zapalenie stawów może być wynikiem działania genów – ma są jednak jeszcze znane te, które za nią odpowiadają. Badania potwierdzały, że u większości pacjentów chorujących na ZZSK pojawia się antygen HLA B27. Ponadto medycyna wskazuje szereg czynników środowiskowych, które przyczyniają się do rozwoju stanów zapalnych kręgosłupa. Wśród tych podstawowych wymienia się:
- ciężką pracę fizyczną,
- skłonności do przewlekłych infekcji bakteryjnych, szczególnie dróg moczowych,
- młody wiek i kończący się proces dojrzewania płciowego;
- zmiany hormonalne.
Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa: objawy
W pierwszym etapie ZZSK nie daje żadnych widocznych objawów. Sprawia to, że choroba rozpoznawana jest bardzo późno. Objawy zwyrodnienia kręgosłupa piersiowego nasilają się wraz z rozwojem schorzenia. Pierwszym symptomem jest łukowate wygięcie kręgosłupa w stronę brzuszną na wysokości odcinka lędźwiowego. Oprócz tego jako ogólne symptomy tego schorzenia wskazuje się stan podgorączkowy, utratę masy ciała, uczucie zmęczenia. Oprócz tego pojawiają się objawy ze strony układu ruchu takie jak:
- nasilające się bóle w okolicy lędźwiowo – krzyżowej – pojawiają się one głównie w nocy i promieniują do stawów kolanowych, pośladków, pachwin; w pierwszym etapie zapalenia mięśni kręgosłupa ból jest jednostronny i przerwany, po kilku miesiącach występuje już stale;
- ból i obrzęk stawów kolanowych i skokowych, rozcięgna podeszwowego i ścięgna Achillesa,
- ból w odcinku szyjnym kręgosłupa.
Dolegliwości bólowe przy ZZSK, a także towarzyszące im ograniczenie ruchomości postępuje wraz z rozwojem procesu zapalnego. Pierwsze objawy zwyrodnienia kręgosłupa piersiowego zazwyczaj mylone są z dyskopatią. Przez to też są ignorowane i nieleczone. Większość osób do lekarza zgłasza się, dopiero gdy symptomy choroby się nasilają. Wtedy odczuwalny jest stały ból i sztywność kręgosłupa w wyższych jego partiach i bóle w okolicach klatki piersiowej i duszności. Na zaawansowanym etapie ZZS pojawiać mogą się też objawy ze strony innych narządów:
- układu sercowo-naczyniowego – zaburzenia przewodnictwa, niedomykalność zastawki,
- układu oddechowego – włóknienia,
- układu moczowo-płciowego – białkomocz,
- układu pokarmowego – choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy,
- układu nerwowego.
Należy też pamiętać, że zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa może dawać też objawy nieoczywiste takie jak: ogólne zmęczenie, wyczerpanie, bezsenność, depresja, zapalenie oczu, zaburzenia oddychania, owrzodzenie układu pokarmowego, objawy neurologiczne, zaburzenie pracy nerek.
Stan zapalny kręgosłupa – diagnostyka
Zauważając u siebie powyższe objawy najlepiej jak najszybciej wybrać się do lekarza. Diagnostyka ZZS obejmuje wywiad lekarski, badanie fizykalne, które ma sprawdzić ruchomość kręgosłupa i klatki piersiowej. Konieczne jest też wykonanie badania na antygen HLA B27. Oprócz tego w diagnostyce stosuje się badania obrazowe, czyli RTG, tomografię komputerową i rezonans magnetyczny. Na stan zapalny kręgosłupa wskazuje podwyższone CRP i OB.
W przypadku wystąpienia objawów ZZSK należy udać się do lekarza internisty. Przy nasileniu się symptomów wskazana jest wizyta u reumatologa.
Zesztywniające zapalenie kręgosłupa – leczenie
Zesztywniające zapalenie kręgosłupa leczy się za pomocą farmakologii, fizykoterapii, rehabilitacji oraz procedur operacyjnych. Należy jednak podkreślić, że ZZSK jest chorobą nieuleczalną. Współczesna medycyna nie zna lekarstwa, które mogłoby ją cofnąć. Celem kuracji jest więc zatrzymanie postępów choroby, a także wyeliminowanie dolegliwości bólowych i towarzyszących im objawów. W skutecznym prowadzeniu leczenia konieczna jest ścisła współpraca na linii lekarz – pacjent. Chory powinien stosować się do zaleceń w zakresie diety, zmiany stylu życia, rehabilitacji i fizykoterapii, zażywania leków. W przypadku, gdy zapalenie mięśni kręgosłupa doprowadzi do znacznej deformacji, to wdrażane jest leczenie operacyjne. Wykonywany zabieg to endoprotezoplastyka stawu kręgosłupa. Polega on na wycięciu zmienionego chorobowo segmentu stawu i zastąpieniu go sztucznym elementem.
Farmakologia przy zesztywniającym zapaleniu kręgosłupa opiera się na przyjmowaniu niesteroidowych leków przeciwbólowych oraz glikokortykosteroidowych. Środki NLPZ podawane są do stawów oraz tkanek okołostawowych. W łagodzeniu bólu przy ZZSK pomaga też paracetamol, słabe opioidy oraz sulfasalazyny. Warto podkreślić, że ból zapalenia mięśni kręgosłupa można wyeliminować stosując pozafarmakologiczne metody.
ZZSK: leczenie pozafarmakologiczne bólu
Rehabilitacja i fizykoterapia są podstawą łagodzenia bólu występującego przy zapaleniu mięśni kręgosłupa. W gabinetach fizjoterapeuty chorym proponowane są różne metody takie jak masaże, laseroterapia, leczenie zimnem, magnetoterapia czy elektroterapia. Ostatnią z tych metod można stosować też samodzielnie w domowym zaciszu. Domowa elektrostymulacja za pomocą prądów TENS jest możliwa dzięki takim urządzeniem jak TRU Plus. Jest ono sprawdzoną metodą do samodzielnego stosowania. Działanie TRU Plus opiera się na emitowaniu leczniczych prądów TENS, czyli mówiąc ogólnie, przezskórnej stymulacji nerwów. Wysyłane impulsy są bezbolesne i bezpieczne. Ich zadaniem jest blokowanie bodźców bólowych, dzięki czemu nie są one przekazywane do mózgu. Rolą impulsów prądu o niskim natężeniu jest również stymulacja zakończeń nerwowych i pobudzanie organizmu do naturalnej produkcji substancji przeciwbólowych – endorfin. Przy zesztywniającym zapaleniu stawów kręgosłupa TRU + można stosować raz dziennie, w 30-minutowych sesjach. Intensywność impulsów urządzenie pozwala dopasować do indywidualnych potrzeb.
Kontrola bólu przy ZZSK jest bardzo ważna. Nadmierne dolegliwości bólowe mogą bowiem ograniczać skuteczność rehabilitacji. Przewlekły ból może też prowadzić do obniżenia nastroju i depresji, co będzie obniżać chęć chorego do walki z zesztywniającym zapaleniem stawów kręgosłupa.
Fizykoterapię prądami TENS przy ZZSK można uzupełniać masażami, kąpielami solankowymi, kinezyterapią, belneotepria, ultradźwiękami. Niezwykle ważne są też ćwiczenia.
Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa – ćwiczenia
W leczeniu zesztywniającego zapalenia stawów stosuje się leczenie ruchem, czyli kinezyterapię. Dokładny zestaw ćwiczeń dobierany jest przez rehabilitanta z uwzględnieniem wieku chorego, jego sprawności i zaawansowania schorzenia. Zalecane ćwiczenia to te oddechowe, wzmacniające i rozciągające mięśnie. Ich rolą jest spowolnienie skostnienia i zmniejszenie stanów zapalnych. Aby ćwiczenia przyniosły oczekiwany efekt, należy wykonywać je przez minimum 30 minut. Najlepiej ćwiczyć rano, zaraz po wstaniu. Pomoże to zmniejszyć sztywność kręgosłupa, która pogłębia się przez noc.
Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa – dieta
Coraz częściej mówi się o tym, że w hamowaniu rozwoju stanów zapalnych kręgosłupa, pomaga odpowiednia dieta. Badania wskazują, że to, co się je jest niezwykle ważne w przypadku przebiegu chorób autoimmunologicznych. Zalecenia mówią, że dieta na ZZSK powinna być zdrowa i oparta na niskoprzetworzonej żywności. Z jadłospisu powinno się wykluczyć produkty zawierające kwas szczawiowy, czyli szpinak, botwinkę, szczaw. Ponadto konieczna jest rezygnacja z:
- używek, które zwiększają stany zapalnie oraz wydalanie wapnia z organizmu (alkohol, papierosy, narkotyki, kawa)
- białego cukru i słodyczy, soli,
- produktów spożywczych, które zawierają duże ilości tłuszczów Omega-3 i kwasów GLA,
- ograniczenie roślin psiankowatych.
Dieta na zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa powinna natomiast składać się z dużej ilości warzyw, owoców, tłustych ryb morskich, nasion roślin strączkowych, produktów pełnoziarnistych, błonnika, chudego nabiału. Za najlepsze rozwiązanie uważa się dietę śródziemnomorską, bogatą we wszystkie wyżej wymienione produkty spożywcze.
Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa – powikłania
Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa jest chorobą nieuleczalną. Prowadzone działania mają jedynie zapobiegać dalszemu rozwojowi. Trzeba jednak pamiętać, że nawet przy poprawnie prowadzonej terapii kręgosłup osób z ZZSK jest bardzo wrażliwy na urazy i mało elastyczny. Oznacza to, że pojawia się większe ryzyko wystąpienia osteoporozy. W przypadku zaawansowanego etapu zesztywniającego zapalenia stawów kręgosłupa dojść może także do utraty ruchomości i ciężkiego inwalidztwa. U chorych na ZZSK obserwuje się także charakterystyczną pochyloną do przodu sylwetkę, co utrudnia patrzenie w przód oraz obracanie głowy.
Zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa – profilaktyka
Współczesna medycyna nie zna sposobów zapobiegania zesztywniającemu zapaleniu stawów. Zasady profilaktyki mówią, aby uważnie obserwować organizm i w przypadku pojawienia się niepokojących objawów natychmiast udać się do lekarza. Szybka diagnoza i włączenie leczenia spowolnią rozwój choroby i pozwolą na większy komfort życia.
Źródła:
Szczeklik A., Choroby wewnętrzne, Wyd.1., Medycyna Praktyczna, Kraków,2006
Hellmann D., Stone J., Imboden J.B.,Current Diagnosis and Treatment- Rheumatology, Second Edition, McGraw-Hill, 2007
https://www.researchgate.net/profile/Grzegorz_Cieslar/publication/270393044_Influence_of_whole-body_cryotherapy_on_organism_of_patients_with_ankylosing_spondylitis_-_recapitulation_of_own_studies/links/54a91b720cf256bf8bb7f5b3.pdf
